در حال حاضر دانشکده علوم زمین در مقطع کارشناسی ارشد در رشتههای ژئوفیزیک (گرایشهای زلزلهشناسی، ژئوالکتریک، مغناطیسسنجی و گرانیسنجی) و تکتونیک و همچنین در مقطع دکتری در رشتههای زلزلهشناسی و ژئودزی-گرانی دانشجو پذیرش و تربیت میکند. در ادامه لینکهای مرتبط با سرفصلهای رشتههای موجود در بخش علوم زمین آمده است.
برنامهی آموزشی ژئوفیزیک به گونهای طراحی شده است كه بتواند دانشجویان را با شاخههای اصلی ژئوفیزیک آشنا كند. دانشجویانی كه پیشینه زمینشناسی دارند در فصل تحصیلی اول، یک یا دو درس ریاضی و فیزیک برمیدارند. دانشجویانی كه پیشینه غیرزمینشناسی دارند نیز یک درس زمینشناسی عمومی را در ابتدای دوره میگذرانند. از آنجایی كه مهارتهای محاسباتی سهمی مهم در كار حرفهای یک ژئوفیزیکدان دارد، همه دانشجویان باید در تكنیكهای محاسباتی و عددی كارآمد باشند و باید حداقل یک زبان برنامهنویسی را فرا گیرند. در زیر لیست دروس اصلی دورهی كارشناسی ارشد ژئوفیزیك و خلاصهای از سرفصل آنها آورده شده است. همه درسها در سه فصل تحصیلی پیدرپی ارائه خواهند شد.
تكتونوفیزیک:
در این درس دانشجو با مفاهیم نظریهی تكتونیک ورقی، تنش و كرنش در زمین، كشسانی و خمش لیتوسفر، انتقال گرما در زمین، همرفت گرمایی در زمین آشنا خواهد شد.گرانی و ژئومغناطیس:
این یک درس پایه برای میدانهای پتانسیل زمین است که در آن نظریه میدانهای پتانسیل، میدان گرانی زمین، میدان مغناطیس زمین، مغناطیس سنگ، تصحیحات گرانی و مغناطیس، تفسیر میدانهای گرانی و مغناطیس و مدلسازی مستقیم و معکوس گرانی-مغناطیس معرفی و تدریس میشود.روشهای ژئوالكتریک:
در این درس مقدماتی دانشجو با روشهای پیجویی الكتریكی و الكترومغناطیس شامل روشهای خودپتانسیل، مقاومتسنجی، پلاریزاسون القایی آشنا میشود و همچنین روشهای الكترومغناطیس بهطور مختصر معرفی میشوند.تحلیل سریهای زمانی و طراحی فیلترهای دیجیتال:
در این درس مبانی پردازش سریهای زمانی (سیگنالها و سیستمها، سیستمهای خطی زمانناوردا، تبدیل z، تحلیل فوریه، طراحی فیلترهای دیجیتال) درس داده میشود.تئوری انتشار امواج الاستیک:
این درس پیشنیاز درسهای زلزلهشناسی و لرزهشناسی است. در این درس دانشجو با مفاهیم تنش و كرنش الاستیك، معادلهی موج الاستیك، امواج حجمی، تقسیم انرژی در مرز لایهها، نظریهی پرتو، امواج سطحی، كاهندگی امواج، ناهمسانگردی لرزهای آشنا خواهد شد.زلزلهشناسی ۱:
این یک درس مقدماتی زلزلهشناسی است که در آن لرزهنگاری، فازهای لرزهای و ساختار لرزهای زمین، تفسیر لرزهنگاشت، مكانیابی زمینلرزه، مقیاسهای بزرگا، مکانیزم کانونی و توموگرافی لرزهای تدریس میشود.زلزلهشناسی ۲:
سرفصل این درس شامل چشمهی لرزهای، مدلسازی شكل موج، تحلیل تابع گیرنده، و تكنیكهای آرایههای لرزهای است.لرزهشناسی:
این یك درس پایه برای روشهای پیجویی لرزهای است که در آن روشهای بازتابی و شکست مرزی برداشت لرزهای (آرایههای لرزهای و چشمههای مصنوعی)، پردازش دادههای لرزهای بازتابی (تصحیح NMO، آنالیز سرعت، تصحیح شیب، مشکل بازتابهای چند گانه و معرفی روشهای مهاجرت) و انکساری مطرح خواهد شد.لرزهزمینساخت:
سرفصل این درس شامل ارتباط بین لرزهخیزی و تكتونیك، آمار زمینلرزه، گسلش فعال، و لرزهزمینساخت ایران است.آزمایشگاه ژئوفیزیک:
این یک درس آزمایشگاهی است كه دانشجویان دانش نظری فراگرفته شده در كلاس را در عمل به اجرا در میآورند. در مرحلهی اول دانشجویان در سر زمین عملیات برداشت داده (مغناطیسسنجی، مقاومتسنجی و لرزه) را انجام میدهند. سپس در آزمایشگاه دادهها را مورد پردازش قرار داده و در نهایت تفسیر ژئوفیزیكی انجام میدهند. این درس از سه پروژهی كوچک تشكیل شده است، و در هر پروژه یكی از روشهای ژئوفیزیكی تمرین میشود. دانشجویان در حین درس با نرمافزارهای پردازش دادههای ژئوفیزیكی، زبان برنامهنویسی Bash و ترسیم ژئوفیزیکی با استفاده از نرم افزار GMT آشنا میشوند.سمینار:
در این درس دانشجو با حضور در سمینارهای هفتگی و ارایه حداقل سه سخنرانی به مدت 20 دقیقه در طی یک سال بطور عملی با اصول ارایه علمی آشنا میشود. در پایان سال دوم تحصیلی، دانشجو با ارایه یک مقاله علمی به طور عملی با روش نوشتن مقاله علمی آشنا میگردد.برنامه آموزشی کارشناسی ارشد تکتونیک طوری تنظیم شده است که آموزش و پژوهش در زمینههای گوناگون زمین ساخت مانند زمینشناسی ساختمانی، تکتونیک ژئومرفولوژی، لرزه زمین ساخت و ژئودینامیک را دربرگیرد. واحدهای درسی کمبود، اصلی و اختیاری ارائه شده در دوره کارشناسی ارشد تکتونیک این دانشگاه به گونهای تنظیم شدهاند تا پاسخگوی نیازهای پایه دانشجویان در شناسایی، تحلیل و تفسیر ساختارهای کهن و جوان دستاندرکار فرگشت فلات ایرانزمین باشد. بیشتر درسها در دو بخش نظری و عملی تنظیم شدهاند. همپا با آموزش مبانی و مفاهیم نظری، در بخش عملی به آموزش نرمافزارهای تخصصی، مطالعات آزمایشگاهی و برداشتهای صحرایی پرداخته میشود؛ همهی درسها در سه فصل تحصیلی پیدرپی ارائه خواهند شد. درسهای کمبود در فصل نخست ارایه میشوند.
ریاضیات تکمیلی:
هدف از ارایه این درس، آمادهسازی دانشجویان برای درک، محاسبه و بکارگیری رابطههای ریاضی فیزیکی در توضیح فرآیندهای ژئودینامیکی زمین است.زمینساخت پیشرفته ۱ و ۲:
هدف از این دو درس، افزایش آگاهی و توانایی دانشجویان برای بررسیهای هندسی، جنبشی (کینماتیکی) و دینامیکی دگرریختیها است. هر یک از این درسها در دو بخش نظری و عملی ارائه میشود. زمینساخت پیشرفته به بررسی دگرریختیهای شکننده، از جمله مباحث مربوط به تنش (استرس) و دوایر مور تنش، گسیختگیها، گسلهها و پهنههای برش شکننده و ... میپردازد. در درس زمینساخت پیشرفته ۲، دگرریختیهای شکلپذیر، از جمله مباحث واتنش (استرین یا کرنش)، پهنههای برش شکلپذیر، سازوکار چین خوردگیها و ... بررسی خواهد شد.ژئوتکتونیک ۱:
این درس به بررسی زمینساخت ورقهای، ژئولوژی سنگکره و گوشته، فرآیندها و ساختارهای بزرگ مقیاس همبسته با زمینساخت ورقهای میپردازد. در بخشی از این درس، فرگشت پهنههای ساختاری ایران به گونهای گذرا بررسی خواهد شد.ژئوتکتونیک ۲:
این درس با رویکردی تحلیلی، فرآیندها و ساختارهای بزرگ مقیاس همبسته با تکتونیک ورقهای را بررسی میکند و به مفاهیم اصلی تکتونوفیزیک (زلزلهشناسی، خمش کشسان لیتوسفر، معادله خمش، انتقال گرما و ...) میپردازد.سایزموتکتونیک (لرزهزمینساخت):
این درس که دارای دو بخش نظری و عملی است، به بررسی سازوکار دگرریختی پوسته زمین و پیوند آن با لرزهخیزی، پیدایش و کارسازی گسلهها، ویژگیهای سطحی و ژرفی گسلههای لرزهزا، ویژگیهای لرزهزمینساختی جایگاههای تکتونیکی (tectonic setting) گوناگون، ایالتهای لرزهزمینساختی و معرفی رژیمهای لرزهزمینساختی منطقهای و جهانی میپردازد.پتروفابریک:
در این درس که در دو بخش نظری و عملی ارائه میشود بحثهای مرتبط با دگرریختیهای شکلپذیر در مقیاس میکروسکوپی، برداشتهای جهتدار از میلونیتها، نشانگرهای (markers) تعیین سوی برش در مقیاسهای مزوسکوپی و میکروسکوپی و .... بررسی خواهند شد.نئوتکتونیک (نوزمینساخت):
این درس در دو بخش نظری و عملی تنظیم شده است. چگونگی بررسی هندسه و سازوکار ساختارهای مرتبط با تکتونیک فعال و دگرریختیهای کواترنری و کاربرد آن در شناسایی رژیمهای تکتونیکی فعال به دانشجویان آموخته میشود. کار با نرمافزارهای سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، کاربرد مدلهای ارتفاعی رقومی (DEM) و تصاویر ماهوارهای برای شناسایی ساختارهای زمینشناسی فعال، کار با دادههای جنبشی گسلهها (زمینشناسی و زلزلهشناسی) و نیز آشنایی با رژیمهای نوزمینساختی ایران در بخش عملی دنبال خواهد شد.سمینار:
در این درس دانشجو با حضور در سمینارهای هفتگی و ارایه حداقل سه سخنرانی به مدت 20 دقیقه در طی یک سال بطور عملی با اصول ارایه علمی آشنا میشود. در پایان سال دوم تحصیلی، دانشجو با ارایه یک مقاله علمی بطور عملی با روش نوشتن مقاله علمی آشنا میگردد.مرفوتکتونیک:
اژه بهروز شده این شاخه، تکتونیک – ژئومرفولوژی است که در دو بخش نظری و عملی ارایه میشود. در این درس دانشجویان به شناخت و تحلیل توصیفی و عددی سیماها و پدیدههای زمینریختی همبسته با فرآیندهای زمینساختی جوان میپردازند. افزون بر این، روشهای سن سنجی و كاربردهای آن در بررسیهای تكتونیك فعال و آب و هوای دیرین معرفی میشود. آشنایی و کار با برخی از نرمافزارهای سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، کاربرد مدلهای رقومی ارتفاعی (DEM) و تصاویر ماهوارهای در آمادهسازی نقشههای مورفوتکتونیکی، همچنین، بازدید از سیماها و زمینریختهای همبسته با تکتونیک فعال از مهارتهای آموزشی در بخش عملی است.زمینشناسی ایزوتوپها:
در این درس مباحثی از جمله تاریخچه، اصول و کاربرد سنسنجی ایزوتوپی ناپایدار در علومزمین، سازوکار واپاشی رادیواکتیو (ایزوتوپهای ناپایدار) ، زمینشناسی ایزوتوپهای پایدار، روشهای سنسنجی و كاربردهای آنها در بررسیهای تكتونیكی، آب و هوای دیرین، سنگشناسی و اكتشافات هیدروكربن، بحث میشود.کاربرد ژئودزی در تکتونیک:
در این درس دانشجویان با مفاهیم پایه (سامانههای تصویری، ژئویید و ...) و قلمروهای نوین ژئودزی (سامانه موقعیتیابی جهانی، شبکههای ژئودتیک و ...) و کاربرد آنها در بررسیهای نوزمینساختی و ژئودینامیک آشنا میشوند.هیدرولوژی (آبشناسی):
به بحث پیرامون تأثیر آبهای زیرزمینی بر زمینلغزشها و زمینلرزهها، تاثیر ویژگیهای زمینشناختی (پترولوژی، تخلخل، درزهها و شکستگیهای تکتونیکی وغیرتکتونیکی) بر ویژگیهای هیدولوژیکی آبهای زیرسطحی و برعکس میپردازد.طراحی شده توسط مرکز کامپیوتر دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان