به گزارش خبرگزاری فارس از زنجان، در کشوری که جوانانش تشنه دانستن‌اند و آینده‌اش وابسته به فناوری و نوآوری، گاهی یک حرکت جسورانه می‌تواند معادلات را تغییر دهد. وقتی حمایت‌های رسمی کم‌رنگ می‌شوند، دل‌های پرایمان و دست‌های مردمی می‌توانند مسیر علم را روشن کنند. آزمایشگاه «مواد الکترونیک امیراعلم» در زنجان نه فقط یک فضای پژوهشی، بلکه تبلور اراده‌ای است برای تبدیل رؤیاهای علمی به واقعیت‌های ملموس. داود عباس‌زاده، مدیر و مؤسس این آزمایشگاه، پژوهشگری برخاسته از شهر «خواجوی» مراغه، از همان ابتدا نشان داد که علم و انگیزه، اگر با هم همراه شوند، می‌توانند در هر شرایطی راهی بگشایند. او که مسیر تحصیلات عالی خود را از دانشگاه صنعتی شریف آغاز کرد و تا بالاترین سطوح علمی در اروپا ادامه داد، پس از بازگشت به ایران، تصمیم گرفت علم آموخته را در خدمت توسعه کشورش قرار دهد. اما برخلاف انتظار، آنچه پیش پایش بود، نه حمایت‌های بزرگ دولتی، بلکه درهای بسته و بی‌توجهی‌های مکرر بود.بااین‌حال، عباس‌زاده تسلیم نشد. او به الگویی روی آورد که در بسیاری از کشورهای پیشرفته، مسیر نجات علم بوده است، تکیه بر اراده مردمی و حمایت خیرین. نتیجه این تلاش و ایمان، تولد آزمایشگاهی است که امروز به یکی از مراکز نوآوری در حوزه مواد الکترونیک در کشور تبدیل شده است.

در این گفت‌وگو، داود عباس‌زاده، از مسیر پرفراز و نشیبی می‌گوید که از یک ایده ساده آغاز شد و حالا به مرکزی ۱۲ میلیاردتومانی تبدیل شده که مرزهای علم را در حوزه مواد الکترونیک و فناوری‌های نوین جابه‌جا می‌کند.

اگر می‌خواهید بدانید چگونه یک آزمایشگاه با پشتوانه خیرین و نه حمایت‌های دولتی، به الگویی برای پژوهش‌های پیشرفته و کاربردی تبدیل شده، مشروح این گفت‌وگوی را در ادامه بخوانید:

فارس: خودتان را معرفی کنید؟ دکتر داود عباس‌زاده هستم، متولد فروردین ۱۳۵۸، شهر «خواجو» از توابع شهرستان مراغه.تحصیلات کارشناسی ارشد را در رشته فیزیک حالت جامد در دانشگاه شریف به اتمام رساندم و یک کارشناسی ارشد دیگر در زمینه نانو ساینس از دانشگاه خرونیگن هلند دریافت کردم. مدرک دکترای فیزیک مواد الکترونیک را از دانشگاه‌ خرونینگن هلند دریافت کردم و یک دورهٔ فوق دکتری در دانشگاه شو پینگ سوئد گذراندم.اکنون به‌عنوان هیئت علمی و مسئول آزمایشگاه مواد الکترونیک در دانشگاه علوم پایه زنجان مشغول به فعالیت هستم.

مأموریت ما تربیت نیروی متخصص است

فارس: لطفاً بفرمایید آزمایشگاه مواد الکترونیک با چه هدفی تأسیس شده و قرار است چه مأموریت‌هایی را دنبال کند؟هدف اصلی از تأسیس این آزمایشگاه، پاسخ به یک خلأ جدی در حوزه فیزیک تجربی مواد الکترونیک در کشور بود. متأسفانه در ایران، باوجوداینکه فناوری‌های مرتبط با مواد الکترونیک، پایه بسیاری از ابزارهای هوشمند و فنّاوری‌های پیشرفته امروز را تشکیل می‌دهند، این حوزه بسیار مظلوم واقع شده است. این آزمایشگاه آمده تا بستر پژوهش و توسعه در زمینه نیم‌رساناها، مواد پیشرفته، و فناوری‌های مرتبط با آن را فراهم کند. مأموریت ما هم تربیت نیروی متخصص، توسعه فناوری‌های بومی و حمایت از پژوهش‌های پیشرفته در این حوزه است.

فارس: چه شد که این آزمایشگاه در دانشگاه علوم پایه زنجان راه‌اندازی شد؟واقعیت این است که پس از بازگشتم به ایران و تکمیل تحصیلاتم در حوزه فیزیک ماده چگال تجربی، به‌خصوص نیم‌رساناها، علی‌رغم ارائه طرح‌ها و پیشنهاده‌های متعدد، از حمایت جدی برخوردار نشدم. همین شد که تصمیم گرفتم سراغ الگویی بروم که در دنیا موفق بوده؛ یعنی جلب حمایت مردمی و خیرین برای راه‌اندازی یک مرکز پژوهشی واقعی.دانشگاه علوم پایه زنجان با فضای مناسب و استقبال خوبی که از این طرح داشت، بهترین بستر برای این کار شد.

تمرکز اصلی آزمایشگاه بر مطالعه و ساخت قطعات نیم‌رسانا است

فارس: این آزمایشگاه دقیقاً در چه حوزه‌هایی فعالیت می‌کند و چه نوع تجهیزاتی دارد؟تمرکز اصلی آزمایشگاه بر مطالعه و ساخت قطعات نیم‌رسانا، مواد پیشرفته برای دیوایس‌های الکترونیکی و بررسی خواص فیزیکی مواد در مقیاس نانو است.تجهیزات پیشرفته‌ای مانند دستگاه‌های لایه نشانی (شیمیایی و فیزیکی)، دستگاه‌های اندازه‌گیری رسانایی و تجهیزات ساخت و آزمون دیوایس در این آزمایشگاه موجود بوده و نیز در داخل دانشگاه، آزمایشگاه مرکز طیف وسیعی از خدمات آزمایشگاهی عمومی مانند تصویربرداری نیرو اتمی (AFM)، تحلیل‌های شیمیایی و طیف‌سنجی را در اختیار قرار می‌دهد که مکمل آزمایشگاه ساخت و آزمون مواد الکترونیک است.

آموزش و پژوهش برای مخاطبان در آزمایشگاه

فارس: چه دانشجویانی می‌توانند در این آزمایشگاه فعالیت داشته باشند؟دانشجویان فیزیک، شیمی، الکتروشیمی و مهندسی مواد، نانوتکنولوژی و حتی برق – به‌ویژه در گرایش‌های الکترونیک و نانو – مخاطبان اصلی ما هستند. درعین‌حال، دانشجویان تحصیلات تکمیلی در زمینه‌های فیزیک ماده چگال یا فیزیک تجربی می‌توانند فعالیت‌های پژوهشی عمیق‌تری در این آزمایشگاه داشته باشند. ما هدفمان این است که هم آموزش بدهیم، هم پژوهش کنیم و هم در آینده نزدیک در مسیر تجاری‌سازی فناوری‌ها گام برداریم.

هدف ما بومی‌سازی علم روز دنیاست

فارس: این آزمایشگاه روی چه پروژه‌هایی تمرکز دارد؟ما روی پروژه‌هایی مثل دستگاه‌های ذخیره انرژی، تبدیل انرژی خورشیدی به برق و توسعه قطعات الکترونیکی نوین مثل حافظه‌های مقاومتی کار می‌کنیم. این حافظه‌ها عملکردی شبیه سیناپس‌های عصبی مغز دارند و انتظار می‌رود تحولی بزرگ در هوش مصنوعی و پردازش لبه‌ای ایجاد کنند.هدف ما بومی‌سازی علم روز دنیاست. مثلاً سلول‌های خورشیدی، باتری‌های پیشرفته، ابرخازن‌ها و دیوایس‌های حافظه، همگی فناوری‌هایی هستند که ایران به‌شدت به آن‌ها نیاز دارد.ما کشوری بزرگ با تقاضای انرژی بالا هستیم و اگر حتی ۵۰ درصد خودروها برقی شوند، آلودگی تهران کاهش جدی پیدا می‌کند و یا اگر تولیدات پنل خورشیدی با فنّاوری به‌روز به‌خاطر دریافت انرژی خورشیدی زیاد در کشورمان باشد هم کارآفرینی بزرگی ایجاد می‌کند و هم یک دستگاه انرژی پایا در کشور ایجاد می‌کند بدون اینکه ما به کشورهای خارجی نیازمند باشیم.

اصلی‌ترین مشکل، نبود زیرساخت برای پژوهش‌های کاربردی است

فارس: چه مشکلاتی در حوزه مواد الکترونیک در کشور وجود دارد که این آزمایشگاه می‌تواند به حل آن‌ها کمک کند؟اصلی‌ترین مشکل، نبود زیرساخت برای پژوهش‌های کاربردی و ساخت نمونه‌های واقعی از قطعات است.خیلی از پروژه‌های دانشگاهی به دلیل نبود امکانات، در حد مقاله می‌مانند. ما می‌خواهیم این چرخه را بشکنیم. هدف ما تولید علم و فناوری واقعی، با نگاه به نیازهای صنعتی و فناورانه کشور است؛ از دستگاه‌های ذخیره و تولید انرژی گرفته تا نمایشگرها و انواع تراشه‌های الکترونیک.

۷۰ درصد از کل هزینه‌ها را خانواده غضنفریان تقبل کردند

فارس: آزمایشگاه شما کاملاً با حمایت خیرین شکل گرفت؟بله، واقعیت این است که این آزمایشگاه عمدتاً با کمک‌های مردمی و نیکوکارانه راه‌اندازی شده است. حدود ۷۰ درصد از کل هزینه‌ها را خانواده معظم غضنفریان، و مشخصاً خانم ایران غلامی، مادر زنده‌یاد امیراعلم غضنفریان – نخستین مدال‌آور المپیاد کشور – تأمین کرده‌اند. این خیر بزرگوار یکی از بزرگ‌ترین خیرینی بودند که در مسیر توسعه این آزمایشگاه، از هیچ کمکی دریغ نکردند. ما حتی با خجالت درخواست می‌کردیم، مثلاً می‌گفتیم فلان دستگاه را نیاز داریم، اما ایشان بلافاصله کمک می‌کردند و من می‌رفتم آن دستگاه را تهیه می‌کردم.در مقطعی که گام اول آزمایشگاه به‌صورت رسمی افتتاح شد و استقبال از آن بسیار زیاد شد، ما متوجه شدیم که دیگر فضای موجود پاسخ‌گوی تقاضا نیست و نیاز به راه‌اندازی گام دوم داریم. اجرای این گام حدود یک میلیارد تومان هزینه نیاز داشت که باز هم همان خیر بزرگوار، بدون هیچ معطلی این مبلغ را تأمین کردند و ما موفق شدیم گام دوم را راه‌اندازی کنیم.نکته مهم اینجاست که این اتفاق‌ها باعث شد خودشان (بانو ایران غلامی که من او را بانوی ایران خطاب می‌کنم) به این باور برسند که این مسیر ارزشمند است. یعنی خودشان مشتاقانه ادامه مسیر را همراهی کردند و بسیار دلگرم‌کننده بود.آزمایشگاه امروز ارزشی بالغ بر ۱۲ میلیارد تومان دارد و می‌توانم با اطمینان بگویم که بیش از ۸۰ درصد از این مبلغ، توسط خیرین پرداخت شده است. حتی کسانی بودند که با مبالغی مثل ۱۰۰ یا ۳۰۰ میلیون تومان، تجهیزات خاصی برای آزمایشگاه خریداری کردند.

کسانی هم بودند در حد چند صدهزار تومان هم کمک کرده‌اند و برای ما نیتشان بی‌نهایت ارزشمند است. ارزش واقعی این کمک‌ها، بیش از مبلغ آن‌هاست، چون باعث شد چراغ یک فضای پژوهشی روشن بماند.

نیازمند پشتیبانی دولت، نهادهای حمایتی و شرکت‌های صنعتی هستیم

فارس: آیا خیرین هنوز هم آمادگی حمایت دارند؟خیرین تا جایی که توان دارند کمک می‌کنند. اما واقعیت این است که شرایط اقتصادی کشور بر آن‌ها هم فشار آورده. حتی خیرینی که تا دیروز با اشتیاق کمک می‌کردند، امروز دیگر توان مالی لازم را ندارند. ما امروز در مرحله‌ای هستیم که نیاز به تجهیزات حساس‌تر داریم، ولی امکان تهیه‌شان با روش‌های فعلی وجود ندارد.به همین دلیل، امیدواریم دولت، نهادهای حمایتی و شرکت‌های صنعتی وارد شوند و از این پروژه‌ها پشتیبانی کنند. آینده این کشور در گرو همین حرکت‌هاست.البته برای رسیدن به سطح جهانی، نیاز داریم تجهیزات خاص‌تری تهیه کنیم. این‌ها دستگاه‌هایی هستند که قیمت بالا دارند، اما بدون آن‌ها نمی‌توانیم به سطح علمی مطلوب برسیم. به همین خاطر واقعاً نیاز به حمایت خاص و جدی داریم.

فارس: چند نفر در حال حاضر در این آزمایشگاه فعال هستند؟الان در آزمایشگاه ما حدود ۴ دانشجوی کارشناسی ارشد و ۸ دانشجوی دکتری به‌صورت فعال روی پروژه‌های خودشان کار می‌کنند.البته به‌صورت پیوسته دانشجویان دیگری هم از رشته‌های فیزیک، شیمی، الکترونیک و حتی مهندسی برای دوره‌های کارآموزی یا همکاری‌های تحقیقاتی به آزمایشگاه مراجعه می‌کنند.

به دنبال توسعه هستم

فارس: آیا برنامه‌ای برای توسعه بیشتر آزمایشگاه دارید؟بله، به‌صورت شبانه‌روزی پیگیر توسعه هستیم. ما با خیرین، پزشکان، اساتید متمول، و حتی مردم عادی صحبت می‌کنیم. مثلاً یک پزشک برجسته در شهر، الان ماهیانه مبلغی به دانشجویان نیازمند و بخشی هم به آزمایشگاه کمک می‌کند تا سرپا بمانیم. صفحات اطلاع‌رسانی در اینستاگرام و تلگرام داریم که مردم را آگاه می‌کنیم. هدف این است که این فرهنگ وقف علمی و کمک به پژوهش گسترش پیدا کند.

راه‌اندازی فاز سوم و چهارم در حد آرزوست

فارس: فازهای مختلف آزمایشگاه در چه وضعیتی هستند؟آزمایشگاه ما فازبندی شده است. گام اول به طور کامل به بهره‌برداری رسیده، و فاز دوم هم در حال تکمیل است. برای این گام چند دستگاه کلیدی نیاز داریم – شاید ۴ یا ۵ دستگاه بسیار مهم – که هنوز نتوانسته‌ایم تهیه کنیم. اگر این گام کامل شود، حدود ۹۰ درصد از ظرفیت کاری ما فعال خواهد بود.در مورد گام سوم و چهارم هم باید بگویم فعلاً بیشتر در حد آرزو و رؤیا هستند. البته آرزوها جایی است که انگیزه‌ها زنده می‌مانند. اگر بتوانیم منابع لازم را جذب کنیم، آن مرحله‌ها هم اجرایی خواهند شد.فارس: اگر صحبت پایانی دارید بفرمایید...مردم باید بدانند که ساختن آینده از دل پژوهش آغاز می‌شود. من همیشه می‌گویم اولین‌بار که رفتم پیش خانم ایران غلامی برای مطرح‌کردن طرح آزمایشگاه، او با شک و تردید برخورد کردند. اما وقتی دیدند کار چگونه جلو رفت، خودشان با شور و اشتیاق آمدند جلو و دیگر حتی بدون درخواست ما، داوطلبانه حمایت کردند.امید من این است که رسانه‌ها صدای ما را برسانند. فرهنگ‌سازی، اعتمادسازی و آگاه‌سازی، کلید توسعهٔ علم در کشور است. ایران پتانسیل بالایی دارد، فقط باید ابزار و توجه لازم را فراهم کنیم.

جهت کسب اطلاعات بیشتر به متن خبر روایت راه‌اندازی یک آزمایشگاه خیرساز در خبرگزاری فارس و صفحه وبسایت آزمایشگاه مواد الکترونیک امیراعلم غضنفریان مراجعه فرمائید.